Edep;Kınanma endişesiyle kurallara aykırı davranmaktan kaçınma ve bunu sağlayan duygu için kullanılan ahlâk terimidir.
Haya; Kelime anlamı “utanmak, çekinmek” olan hayâ, ahlâk terimi olarak “nefsin kötü davranışlardan rahatsızlık duyarak bu fiilleri terk etmesi, kötü bir işin yapılması veya iyi bir işin yapılmaması sebebiyle insanın utanmasına sebep olan sıkıntılı durum” demektir.
Bir başka yönden bir tarifini gelince; İnsanın bedenî ve maddî hazlara aşırı düşkünlükten korunmasını sağlayan erdem için kullanılan ahlâk kelimedir.Edep, Allah'ın rızasına uygun olan hareket ve sözlerin tamamından ibarettir. Hayâ; utanma, hicap, ar anlamlarına gelir. Edebe aykırı olan olaylar meydana gelince kalbin duyarlılık kazanması ve ıstırap duymasıdır. Bu halin belirtisi derhal hayâ sahibi kişinin üzerinde görülür.
İnsanlar elbiseleriyle (kıyafetleriyle) karşılanır, ilmi ile ağırlanır, ahlakıyla uğurlanır.,Edep hayadan, haya asaletten, asalet soydan gelir!
Susmak bazen asalet, bazen nezakettir. Hele de incitmekten korkuyorsan sevdiklerini, susmak o zaman ebedi zarafettir.
İnsan her yerde aynı insandır; bir insanın yaratılışında asalet yoksa kainatın tacını giyse yine de çıplak kalır.
Bir duruşu olmalı insanın; asaletli bir duruşu. Bir bakışı, bir anlayışı, bir aşkı, bir davası olmalı…
Karakter çelik gibidir kırılmaz fakat bükülebilir. İnat ise beton gibidir ancak kırılabilir bükülmez.
Öfkeyi sahicilik, kibri asalet, yalakalığı sadakat, demagojiyi entelektüellik sanıyoruz.
Bir insanın yaşayıp yaşamadığını, atan nabzından değil; onurlu duruşundan anlarsınız.Kendine bak. kendine!
Özüne,sözüne,benliğine.
Suskunluğum asaletimdendir.
Her lafa verilecek bir cevabım vardır lakin;
Bir lafa bakarım laf mıdır diye,
Bir de söyleyene bakarım adam mıdır diye!
Bir insanın sessiz ve suskun olduğuna bakıp da onun damarına damarına basmayın.
Mayınlar da sessiz sessiz ve suskundur lakin ne zamana kadar ta ki; üzerine basıncaya kadar.
Suskunluğun meğerki gerçekten çok derin anlamlari varmış!
a-) Başar anında Suskunluk meğer ki bir güven belirtisiymiş
b-) kızgınlık anındaki susmak güç belirtisi
c-) sana kötülük yapildiginda susmak bir hikmet
d-) kışkırtma anında susmak bir zaferdir
e-) seninle alay edildiği zaman susman aslında bir büyüklüktür
f-) Üzüntü anında susman sabır ve tevekkül
g-) ikna olmadığında susman saygı ve hikmettir,hürmettir.
h-) Eğer konuşman susmandan daha hayırlıylı değilse sakın sus konuşma.
İ-) Bir de susan kişinin cahil ve kafir olduğunu zannetme.
Yer ve yedi yüzü suskundur ama içinde yanar dağlar vardır.
Son olarak senin suskunluğunu anlayamayanlar, gerçekleri de anlayamayacaklardır.
Siz siz olun! Her söze ve herşeye cevap yetiştirmeye uğraşmayın
Altının sarrafı anlar, cahil olanlar sizi anlamayacaklardır.
İlahiyatçı yazar Hüseyin DENİZ
