1990 yapımı Pretty Woman, zengin bir iş adamı olan Edward ile hayat kadını Vivian’ın hikâyesini anlatır. Para-çıkar ilişkisiyle başlayan iletişimleri zamanla yerini duygusal bağa bırakır. Farklı dünyalara ait bu ikilinin ilişkisinin anlatıldığı film zamanında çok ses getirip kült filmler arasında girse de kadın benliğini metalaştırıldığı basit filmlerden biri olarak da kabul edilir; tıpkı Külkedisi masalı gibi.
Sinemayı feminist bir bakış açısıyla inceleyen ve eleştiren feminist film kuramına göre Pretty Woman male gaze (erkek bakış açısı) ve voyörizmin (dikizcilik) en net anlaşılabildiği filmlerden biridir. Hayat kadını Vivian’ın teşhirci giyimiyle ile başlayan film sahnesi, tüm film boyunca yaşanacakların adeta habercisidir.
Feminist film teorisyeni ve film yapımcısı Laura Mulvey’e göre cinsel nesne olarak teşhir edilen kadın, erotik seyrin bir ögesidir. Mulvey, Psikanalist Jacques Lacan’ın mirror phase yani ayna evresinden yararlanarak izleyicinin erkek karakterle özdeşleşip egosunun oluşturulduğunu, kadın karaktere karşı erkek karakterle beraber libido beslendiği açıklar.
Ataerkil endişeler
Kadının ön plana çıktığı, erkekten üst olduğu durumlar ise erkek bakışıyla izleyen kadın ve erkek izleyicide hadım edilme endişesini ortaya çıkarır. Parayı, gücü temsil eden Edward’ın arabayı iyi kullanamaması Edward karakteriyle özdeşleşen izleyici rahatsız eder. Bu duygu sadece kadının karakterin güç kazandığı durumda değil fiziksel olarak yüksek olduğu konumda da ortaya çıkabilir. Vivian’ın Edward’dan kahvaltı masasına oturup ona yüksekten bakması gibi. Edward’ın Vivian nedeniyle olduğundan farklı davranması, karakterinin değişmesi ve kontrolün Vivian’a geçmesi de yine aynı endişeleri uyandırır.
Hadım edilme korkusunu ortadan kaldırmanın yolu ise suçlu kabul edilen objenin değersizleştirilmesidir. Otelde Vivian’ın üzerinde onun hayat kadını olduğunu belirten kıyafetlerin olması onu izleyici gözünde aşağı bir konuma getirir. Erkeğin karar verme, istediğini istediği an yapma gibi tavırlar da hadım edilme endişesini ortadan kaldırır.
Erkek olmanın gücü
İş yemeği için kıyafet ararken mağazalardan kovulan Vivian durumu Edward’a anlatır. Daha öncesinde Edward Vivian’a para vermişti ama buna rağmen mağazalardan kovulmuştu. Tekrar mağazalara giden Vivian’ın bu kez yanında Edward vardır. Parası bile olsa tek başına gücü temsil edemeyen kadın karakterin yanında bu kez erkek karakter, Edward vardır. Edward sebebiyle Vivian istediği tüm kıyafetleri alır, mağaza çalışanlarından da Edward’ın isteği üzerine ilgi görür. Bu durumların hepsi Edward’ın isteğiyle, gücüyle, kontrolüyle gerçekleşir. Kontrolün Edward’a geçmesiyle yeniden haz sağlanır. Hazzı sağlayan şey erkek karakterin olayları hükmedebilmesidir. Vivian bu sahnede mağazalarda alışveriş yaparken fonda Pretty Woman şarkısı çalmaktadır. Şarkının sözleri kadını ikonlaştırırken Vivian’ın seçtiği tek tip kıyafetler de bu durumu desteklemektedir.
Bu ikonlaştırma durumu yeniden sağlanan hazzı arttırır. Mulvey’e göre hazzı yeniden sağlamanın iki yolu vardır. Bunlardan birincisi kadını kontrol altında tutup onu değersizleştirmek, cezalandırmaktır. Kontrol altında tutan kadının varsa gizemi ortaya çıkarılır, ona travmalar yaşatılır. İkinci seçenek ise fetişizmle ile doğrudan ilgilidir. Bu sahnede de ortaya çıkan şey budur. Anlatının kısmen dondurulup, şarkının araya girmesi ve kadınla izleyicinin baş başa kalması sonucu haz sağlanır.
Masallar hep aynıdır
Filmin sonunda ise Vivian’ın anlattığı hikayeye ve Külkedisi masalına da gönderme yapılarak kahraman-kurtarılan ilişkisi yaratılmaya çalışılır. Anlaşma gereği Edward’la yollarını ayıran Vivian yeni bir hayata başlamak istemektedir. Kaldığı eve döner, eşyalarını toparlar. Vivian’sız olamayağını anlayan Edward Vivian’ı durdurmaya gider. Burda izleyici hadım edilme hissini tekrar yaşar. Edward Vivian’ın kaldığı evin önüne gelir. Vivian Edward’ı görür. Edward Vivian için yükseklik korkusuyla yüzleşir, binanın merdivenlerinden korkarak yukarı çıkar. Burda tekrar bir hadım edilme korkusu yaşanır. Vivian ve Edward’ın biribirlerine kavuşması ile bu durum son bulur, yerini hazza bırakır. Çünkü Edward Vivian’ın anlattığı hayaldeki gibi bir prens yani kurtarıcısı olmuştur. Erkek olmadan kadın bir hiçtir mesajı verilerek hazzın tattırılmasıyla hadım endişelerinin tümü ortadan kaldırılır.
Bir klasik Hollywood tarzı film olan Pretty Woman voyöristik sahneler, male gaze bakış açısıyla filme bakmanızı sağlar. Kadının tehdit ediciliğinin yok edildiği, erkeğin pohpohlandığı, feminist film kuramı altında eleştirilebilecek klasik bir film… Erkek erkektir, kadın da kadın mantığıyla mesajlar ve alt mesajlar veren film tıpkı külkedisi masalı gibi masum değildir.
