Tarım konusunda yapılan uluslararası toplantılarda, hazırlanan raporlarda ve tanınmış yayın organlarında buğday krizi sürekli ön plana çıkıyor. Buğdayın yılbaşından bu yana fiyatı yaklaşık yüzde 60 oranında arttı. Buğdaydaki fiyat artışı ekmek ve diğer unlu mamullerin fiyatlarını artırıyor. Buğday krizi bu nedenle ekmek krizine dönüşüyor.

Küresel gıda fiyatlarında son yıllarda görülmemiş orandaki artışlar büyük bir gıda krizine ve buna bağlı olarak açlık çekenlerin sayısında ciddi artışlar olması bekleniyor. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO)’nün küresel fiyat endeksi Mart 2022’de tüm zamanların en yüksek seviyesine çıktı. Nisan’da çok düşük bir gevşeme görülse de önümüzdeki günlerde gıda fiyatlarındaki artışın devam etmesi bekleniyor.

Yaşanan gıda krizinin simgesi ise buğday oldu. Tarım konusunda yapılan uluslararası toplantılarda, hazırlanan raporlarda ve tanınmış yayın organlarında buğday krizi sürekli ön plana çıkıyor. Buğdayın yılbaşından bu yana fiyatı yaklaşık yüzde 60 oranında arttı. Buğdaydaki fiyat artışı ekmek ve diğer unlu mamullerin fiyatlarını artırıyor. Buğday krizi bu nedenle ekmek krizine dönüşüyor. 2022-2023 sezonunda üretimin azalması ve stokların daha fazla erimesi ile buğday dış ticaretinde daha büyük sorunların yaşanması ve açlık çekenlerin sayısında ciddi artışlar olması bekleniyor.

Türkiye açısından bakıldığında 2021 yılında Doğu, Güneydoğu Anadolu, İç Anadolu’da etkili olan kuraklık nedeniyle buğday üretimi son 14 yılın en düşük seviyesine geriledi. Türkiye İstatistik Kurumu 2021 yılı üretimini 17,6 milyon ton olarak açıklarken Amerika Tarım Bakanlığı(USDA)’nın tahmini 16 milyon ton oldu. Bu yıl ise üretimin geçen yıla göre artarak 20 milyon ton seviyesine çıkması bekleniyor. Antakya, Çukurova’da erkenci çeşit buğday hasadının başladığı bugünlerde çiftçi Toprak Mahsulleri Ofisi’nin alım fiyatını bir an önce açıklamasını bekliyor.

Dünyada üretim azalıyor, Türkiye’de artıyor

Amerika Tarım Bakanlığı(USDA)’nın 12 Mayıs 2022’de yayınladığı dünya tahıl piyasalarına ilişkin kapsamlı raporuna göre, dünya buğday üretimi 2022- 2023 sezonunda yaklaşık 775 milyon ton (774,83 milyon ton) olarak tahmin ediliyor. Geçen sezona göre 4 milyon ton daha az üretim olacak. Üretim düşüşünün ağırlıklı olarak Ukrayna kaynaklı olması bekleniyor. Diğer üretici ülkelerden Hindistan’ın üretiminin aşırı sıcaklar nedeniyle 111 milyon ton yerine 105 milyon ton olarak gerçekleşmesi hesaplanıyor. Avrupa Birliği üretiminde çok büyük bir değişiklik beklenmiyor. Kanada ve Rusya’da ise verimin yüksek olacağı ve üretimin artacağı beklentisi var.

Türkiye’nin bu yıl üretiminin artması bekleniyor. Amerika Birleşik Devletleri’nde geçen yıla göre daha iyi bir üretim olacak. Fas, kuraklık nedeniyle üretimin yüzde 65 civarında düşeceğini duyurdu.

Dünyanın en büyük buğday üreticisi ülkeler; Avrupa Birliği, Rusya, Amerika Birleşik Devletleri, Kanada, Ukrayna, Avustralya, Arjantin, Kazakistan ve Ukrayna. Bu ülkeler arasında üretimi en çok olumsuz etkilenecek olan ülke Rusya ile savaşta olan Ukrayna.

Tüketim üretimden fazla, stoklar eriyor

Amerika Tarım Bakanlığı’nın yayınladığı verilere göre dünya buğday stoklarında da erime var. Dünya buğday tüketiminin 2022-2023 sezonunda 787,52 milyon ton olarak tahmin ediliyor. Buğday tüketimi üretimden fazla olması stokların daha fazla tüketilmesi anlamına geliyor. 2021-2022 sezonunda başlangıç stoku 279 milyon ton seviyesinde iken 2022-2023 sezonunda bunun 279 milyon ton olması dikkat çekiyor. 2022-2023 sezonunda buğday sokunun 267 milyon tona kadar düşmesi tahmin ediliyor. Stoklardaki buğdayın yaklaşık yarısı Çin’in elinde.

Açlığın önlenmesi, buğday fiyatlarındaki artışın düşürülmesi için özellikle buğdayın yem amaçlı kullanımının azaltılması hedefleniyor. Yem amaçlı kullanım azaltılırsa, buğday yerine mısır ve diğer ürünler kullanılırsa o zaman belli bir rahatlama olması düşünülebilir.

Dünyada buğday üretimi, tüketimi, ithalat ve ihracatı o kadar stratejik bir konumda ki, alınan her karar milyarlarca insanı etkiliyor. Ukrayna savaş nedeniyle elindeki buğdayı limanlardan ihraç edemiyor. Bu nedenle Ukrayna’dan buğday ithal eden Afrika ülkeleri büyük bir krizle karşı karşıya. Umut bağladıkları Hindistan’ın buğday ihracatını yasaklaması dünyanın gündemine oturdu.

Hindistan, Çin’ den sonra dünyanın en büyük buğday üreticisi. 2022-2023 sezonunda 111 milyon ton buğday üretmesi beklenen Hindistan, aşırı sıcaklar nedeniyle üretimini 105 milyon ton olarak revize etti. Yaklaşık 6 milyon ton üretim düşüşü beklenen Hindistan, ürettiği buğdayın yüzde 90’dan fazlasını kendisi tüketiyor. Nüfusu 1 milyar 375 milyonu bulan Hindistan bazı yıllar buğday ithalatı da yapıyor.

2021’e göre değerlendirme yanıltıcı olabilir

Türkiye’nin 2022 yılı buğday üretim verilerine ilişkin değerlendirmeler 2021 yılına göre yapıldığında üretimde artış bekleniyor. Ancak, son 20 yılın ortalamasına göre değerlendirildiğinde artış yok. 2021 yılında Güneydoğu, Doğu ve İç Anadolu’da yaşanan kuraklık nedeniyle üretimde ciddi düşüş yaşandı. Buğday üretimi uzun yıllar ortalaması olan 20 milyon tonun altına düştü. Türkiye İstatistik Kurumu, 2021 yılı buğday üretimini 17 milyon 650 bin ton olarak açıkladı. Amerika Tarım Bakanlığı ise 16 milyon ton olarak tahminini açıkladı. Kuraklığın etkisi ile buğdayda geçen sene son 14 yılın en düşük üretimi gerçekleşti.

Ulusal Hububat Konseyi’nin 1 Ekim 2021-31 Mart 2022 dönemini kapsayan Ülkesel Buğday Değerlendirme Raporu’nda buğday üretiminin 20 milyon 500 bin ton olacağını duyurdu. Raporda yağış miktarının geçen yıla göre yüzde 25 arttığı ifade edildi. Ancak en çok ihtiyaç duyulan Nisan ayı boyunca yağışlar olmadı. Bu nedenle kuraklığın etkileri üretimi etkilemesi bekleniyor. Raporda da Nisan yağmurlarının belirleyici olduğu ifade edildi. Nitekim, Ulusal Hububat Konseyi Başkanı Özkan Taşpınar, üretimin 20 milyon ton olarak tahmin ettiklerini söylüyor. Türkiye İstatistik Kurumu,Toprak Mahsulleri Ofisi, tarım ve Orman Bakanlığı ise üretim ile ilgili henüz bir tahmin yayınlamadı.

Üretimi 2021 yılına göre değerlendirmek yanıltıcı olur. Çünkü, 2021 olağanüstü bir yıldı. En kötü sezonlardan birisiydi. 2022 yılında çiftçinin kullandığı tohum ve gübre miktarında yüzde 25-30 düşüş olduğu tahmin ediliyor. Yüksek girdi fiyatları nedeniyle geçmiş yıllara göre ekim alanını daraltan, ekim yaptığı halde yeterli gübre kullanamayan çiftçiler var. Yine kuraklığın bir miktar etkisi olacak. Dolayısıyla üretim beklendiği gibi 20 milyon tonun üzerinde çıkmayabilir de.

Fiyat ve maliyet hesaplamasında kafalar karışık

Toprak Mahsulleri Ofisi’nin buğday alım fiyatını açıklaması merakla bekleniyor. Alım fiyatının belirlenmesinde dikkate alınacak maliyet hesabı konusunda deyim yerindeyse kafalar çok karışık. Buğday ekiminin yapıldığı Ekim-Kasım 2021 tarihindeki girdi fiyatları baz alındığında farklı bir maliyet çıkıyor. 2022 ilkbaharındaki gübre fiyatı, mazot ve diğer girdilerin fiyatı baz alındığında daha yüksek bir maliyet hesabı yapılıyor. Bugünkü fiyatlara göre yapılan hesaplamalarda ise en yüksek maliyet hesaplanıyor.

Adana Çiftçiler Birliği Başkanı Mutlu Doğru geçen hafta yaptığı açıklamada buğdayın kilogram maliyetini 4 lira 26 kuruş olarak hesapladıklarını üzerine yüzde 35 kar konulduğunda buğday alım fiyatının kilo başına 5 lira 75 kuruş olması gerektiğini söyledi. Mutlu Doğru, kiloda 10 kuruşluk destekleme priminin de 20 kuruşa çıkarılması gerektiğini belirtti. Doğru, fiyatların haftalık olarak yani kademeli açıklanması gerektiğini ifade etti.

Ziraat Mühendisleri Odası Adana Şube Başkanı Feyzullah Korkut ise, Toprak Mahsulleri Ofisi’nin açıklayacağı fiyatın tüccarın alım fiyatını da belirleyeceğine dikkat çekerek artan maliyetler nedeniyle buğday alım fiyatının kilo başına en az 8 lira olması gerektiğini söyledi. Korkut, 2021 yılına göre üretim maliyetlerinin en az 3 kat arttığını ve kiloda 6,11 lira olan maliyetin dikkate alınarak çiftçilerin üretime devam etmesi için alım fiyatının 8 lira olmasını istedi.

Çiftçiye ithal buğdaydan daha yüksek fiyat verilmeli

Adana’da iki farklı kurum ve iki farklı fiyat talebi dikkate alındığında açıklanacak fiyatın çok tartışılacağı daha şimdiden görülüyor. Toprak Mahsulleri Ofisi’nin alım fiyatını belirlerken üretim maliyeti, yurtiçi ve yurtdışı piyasalar, ithalata ödenen döviz, çiftçinin refah payı ve üretime devam etmesini sağlayacak bir fiyat açıklaması gerekiyor. Fiyat belirlenirken 2021 yılında yaşananlardan mutlaka ders çıkarılmalı.

Geçen yıl Cumhurbaşkanı Erdoğan 17 Mayıs 2021’de ekmeklik buğday alım fiyatını ton başına 2 bin 250 lira olarak açıkladı. Toprak Mahsulleri Ofisi bu fiyattan çiftçiden buğday alamadı. Fakat, tonunu 262 dolardan başlayarak bir dönem 457 dolara kadar ithal etti. İthal buğdayın tonu bir ara 6 bin liranın üzerinde seyretti. Bu durum çok tartışma yarattı.

Makarnalık buğday alım fiyatı ton başına 2 bin 450 lira olarak açıklandı. Daha sonra fiyat piyasada 7 bin lirayı gördü.

Sezon boyunca üreticiler haklı olarak “Toprak Mahsulleri Ofisi bana vermediği fiyatı ithalata, başka ülkelerin çiftçisine verdi.” Diyerek tepki gösterdi. Bu nedenle 2021 yılından ders alınarak 2022 ürün alım fiyatı bu tepkilerde dikkate alınarak açıklanmalı. Geçen yıl Toprak Mahsulleri Ofisi’nin alım fiyatları açıklandığında piyasa ile uyumluydu. Fakat, geleceği göremeyen, kuraklığın etkilerini yeterince hesaplayamayan bir fiyattı. Sorunlar yaşandı. Bu yıl aynı sorunları yaşatmayacak bir fiyat olmalı.