Türkiye Perakende Tekeli denilen problemi yaşıyor. Rusya'nın sebze ve meyve ihtiyacını karşılayan Türkiye, son zamanlarda kendi tüketicisine ürün yetiştiremiyor. Kabul edilebilir bir durum değil. Zira meselenin gerisinde üretimden ziyade, perakende tekeli yatıyor.
1967 yılında İstanbul’a okumaya geldiğim zaman, Eminönü’ndeki Ticaret Odasında, haftada bir gün çalışıyor ve burs alıyordum. O zamanlar HAL, Ticaret Odasının yakınındaydı.
Bazen denizin içi patlıcan, domates ve diğer sebzeler ile dolardı. Fiyatı yükseltmek amacıyla, Kabzımal Esnafının ürünü denize döktüklerini öğrenmekte gecikmedim.
Perakende Tekeli Türkiye'nin eskiden gelen önemli bir sorunudur.
Soğan, sarımsak, patates gibi yıllık ürünlerde fiyat farkı üretimi etkiliyor. Geçen yıl patates ve soğan fiyatları düşük idi. Çiftçi genellikle, mevcut fiyata bakarak ürün tercihi yapar. Düşük fiyat nedeniyle üretimdeki azalma, bu yıl fiyat artışına neden oldu. Perakende Tekeli ürün azalmasını fırsata dönüştürdü.
Perakende Tekeli iki taraflı işliyor. Satın alırken monopson (tek alıcı) piyasası yaratıyor. Satarken monopol (tek satıcı) piyasası yaratıyor. Hem üreticiyi, hem de tüketiciyi perişan ediyor.
Tek alıcı piyasasında, fiyatlar üreticinin ortalama maliyetine kadar iniyor. En bariz misali fındıkta yaşanıyor. Fındık üreticisi, maliyetine fındık satıyor. Aracılar, üreticiye kredi vererek tarımsal ürünü önceden kapatıyor. Alım tekeli yüzünden üreticinin iki yakası bir araya gelmiyor.
Perakende Tekeli, satış aşamasında, tüketicinin alım gücüne ve elde edeceği faydayı göz önüne alarak fiyatı tespit ediyor. Aynı malı farklı fiyatlardan satarak, karını maksimuma çıkarıyor.
Gıda ürünlerinde talep hassasiyeti (elastikiyeti) çok düşüktür. Yani, fiyat yükselmeleri karşısında talep edilen miktar çok azalmaz. Zira gıda zaruri tüketime hitap ediyor.
Perakende Tekeli bu durumu bilir. Fırsatını yakaladığı anda, çok büyük vurgun yapar.
Parekende Tekelini önlemek kolay olmuyor. Rekabete dayalı serbest piyasa koşullarını bozan Tekele dahil olanlara, Amerika'da 45 yıla kadar ceza veriliyor.
Bizdeki rekabet kurulu ise olayı seyretmekle yetiniyor. Zira, en büyük vurgun fındıkta yapılıyor. Fındığa göz yumalım derken, diğer gıdalar da nasibini fazlasıyla alıyor.
